Taki obraz szkolnictwa wynika nie tyle z jakichś unormowań prawnych, przyjętych sposobów działania czy samej właściwości machiny oświatowej, co z naszej apatii. Okazuje się bowiem, że ustawodawca przewidział bardzo wiele różnych możliwości aktywnego uczestniczenia uczniów i rodziców w życiu szkoły, a nawet kształtowania jej codziennego działania, ulepszania jej na wiele sposobów. Po prostu nie korzystamy z tych rozwiązań, a prawda jest taka, że wcale nie trzeba tutaj złożonych struktur, takich jak samorząd uczniowski. Każdy ma prawo głosu i nie ma powodu, by takie prawo było oddawane nawet bez próby jego wykorzystania.
Programy szkolne
Bardzo dużym polem do popisu są zwłaszcza programy nauczania dla każdego przedmiotu. Nie są one bynajmniej narzucane szkołom z góry i to przede wszystkim od nauczyciela zależy, co będzie tematem lekcji.
Proces kształtowania się programu nauczania wygląda tak, że najpierw nauczyciel zaznajamia się z minimum programowym na dany rok, następnie układa na jego podstawie swój własny program nauczania obejmujący całe minimum i rozszerzający go o w zasadzie dowolne inne elementy, po czym program musi zaakceptować dyrektor placówki. Chociaż nie ma tutaj żadnego bezpośredniego mechanizmu konsultacyjnego, w każdej chwili jest możliwość zaproszenia nauczyciela na kawę czy zorganizowania z nim spotkania, w czasie którego dzieci i ich rodzice przedstawią nauczycielowi swoje oczekiwania lub propozycje. Nikt tego po prostu nie robi. Dlaczego? Pewnie dlatego, że nie wie, że może.
Bardzo ważnym czynnikiem są tutaj zwłaszcza książki szkolne, ponieważ wybór podręcznika to decyzja nauczyciela. Czasami jest podejmowana na podstawie silnej preferencji, ale zazwyczaj wybór jest w miarę przypadkowy pomiędzy kilkoma propozycjami uznanymi przez nauczyciela za równie dobre. Oznacza to potencjalnie naprawdę duży wpływ uczniów i rodziców.
Samorządy szkolne
Rola samorządów szkolnych bywa czasami nieco przeceniana. Tym niemniej, samorządy szkolne mogą:
• Brać na siebie część obowiązków organizacyjnych odnośnie gal czy apeli;
• Współdecydować o codziennych praktykach w szkołach;
• Opiniować kwestie zmian strukturalnych w szkołach;
• Proponować zmiany oraz oferować swoje niewiążące opinie w zasadzie wszystkich kwestiach dotyczących życia szkoły.
Samorządność uczniów jest zwykle traktowana bardzo ciepło i otwarcie przez nauczycieli.